Binnenkort nog grootser dan onweer?!

>> In dit artikel: Grootser onweer, Orion gewond en een stukje geschiedenis.

Wat te doen als er geen onweer is. Een vraag die we vaak krijgen. Normaliter zijn we gewoon bezig met ons werk, onze hobby’s en ons dagelijkse leven. Een enkele keer wijken we af van onze onweersschrijfkunst en nemen we u mee op een andere reis.

Wij van Bliksemdetectie.nl kunnen ons best vermaken met een goed potje onweer. Dat bent u ook van ons gewend! We proberen het zelfs zó goed te voorspellen dat u precies weet wanneer en waar er onweer te verwachten valt. Onze chasers staan paraat om u te voorzien van mooie beelden én van een goede voorspelling plus een verslaggeving op locatie. Maar vandaag schrijf ik u over iets wat net even een tikkeltje grootser is dan onweer. Nóg spectaculairder dan een stevige storm zoals Ciara. Wellicht zijn wij, allemaal, de enigen die dit mee zouden kunnen maken. Nee, ik schrijf u niet over klimaatveranderingen of over de gevolgen van het 5G netwerk. Zelfs niet over spionageschandalen van smartphone fabrikanten. Veel grootser en vooral veel gaver dan dat. Bent u al geïnteresseerd?

Ik maak geen grapje, hetgeen waar we het nu over gaan hebben heeft de potentie tot iets zéér spectaculairs. Iets wat eigenlijk sinds de middeleeuwen niet is waargenomen (behalve een kleintje ergens in 1987 en 2006). Vandaag de dag houdt het menig wetenschapper flink bezig en zelfs enkele media pikken het op. Ik neem u mee voor een korte reis en ik beloof u áls we geluk hebben, zult u ons dankbaar zijn dat we dit huzarenstukje aan u gepresenteerd hebben.

Leuk allemaal, maar waar heb je het in vredesnaam over?

Als u vanavond, of een andere avond (als het maar helder is) eens naar de sterren kijkt. Naar het grote schouwspel wat u vast en zeker niet verrast. Het is herkenbaar genoeg en we kennen het allemaal. De sterren aan de hemel, een volle maan, een heldere ster (bijvoorbeeld planeet Venus, net na zonsondergang in het westen) en een wirwar aan verschillende soorten lichtjes die soms een beetje flikkeren. Eigenlijk is dit allemaal een zéér bekend nachtelijk schouwspel en dagelijkse kost. Wellicht zoekt u automatisch naar de Grote Beer (het steelpannetje) of de Kleine Beer. U kent vast de sterrenbeelden wel zoals Stier, Tweelingen en de Boogschutter. Maar kent u ook het sterrenbeeld Orion?

Orion als krachtige strijder van het heelal? Vooral herkenbaar aan de 3-op-een-rij sterren die bekend staan als Orions’ Gordel of riem. Een setje die redelijk georganiseerd op een rij staan waar de rest van de sterren als een chaotisch zooitje aan de hemel geplakt zitten. De drie staan ongeveer op een hoek van 45 graden aan de horizon en kenmerkend zichtbaar als schuine streep 3-op-een-rij. Dit drietal nestelt zich ongeveer in het zuidwesten net na zonsondergang. Als u deze drie gevonden heeft, dan heeft u ook meteen het sterrenbeeld Orion in de smiezen.

Zoekt u zelf maar eens naar Orion met als hulpmiddel de foto hierboven. U kunt het niet missen. Als u hem gevonden heeft ontdekt u dat Orion gewond is. Ernstig gewond! Zo erg gewond zelfs dat we ons zorgen gaan maken dat hij voor altijd ernstig verminkt zal zijn.

Spannend… maar wat nu?

Een van de helderste sterren staat in dit sterrenbeeld Orion. Maar deze ster gedraagt zich vreemd. U heeft vast ontdekt toen u buiten stond te staren naar Orion dat de grootse strijder een ernstige verwonding heeft; zijn linkerschouder. Normaliter wordt de linkerschouder getoond door een roodachtige krachtige ster. Een stevig schouwspel van iets wat zich heel ver weg afspeelt.

Een ster die, als deze op de plaats van onze Zon zou staan, Mercurius, Venus, de Aarde, Mars en wellicht Jupiter op zou slokken vanwege zijn enorme omvang (circa 1180x de diameter van onze Zon). Da’s een aardige jongen (zie afbeelding). Als ik u dan ook nog eens vertel dat deze ster een Rode Superreus is die daadwerkelijk enorm wispelturig is, is uw kennis over de linkerschouder van Orion flink verrijkt. Deze ster heeft een naam: Betelgeuze (alpha Orions) en in het Engels spreek je het uit als de gelijknamige film Beetlejuice.

Om het een klein beetje te verduidelijken hieronder een prachtige opname van het Orion stelsel met linksboven de rode gloed van deze prachtige maar wispelturige ster:

Wat is er aan de hand?!

Goede vraag. Als u dus net naar buiten gekeken heeft, is die superstoere ultragave en heldere Betelgeuze haast niet meer te zien. En dat, beste lezers, brengt ons tot het evenement van het ‘jaar’ (als we geluk hebben…)

Betelgeuze is altijd al een wispelturige ster geweest. Deze ster varieert al sinds mensheugenis aan kracht en zichtbaarheid. Duizenden astronomen en wetenschappers kijken vaak zat naar deze ster en zien hem de ene keer heel fel en de andere keer als een zwak theelichtje. Oftewel: Deze super reus pulseert. Zij weten dat deze ster soms net even wat langer op standje ‘uit’ blijft staan om vervolgens weer na x tijd weer op stand ‘aan’ gaat. Een cyclus dus. Fysiek zal de ster dan ook groter zijn op stand ‘aan’ en kleiner op stand ‘uit’. Logisch ook: Als de ster veel warmer is op stand ‘aan’ dan zet deze uit en wordt deze groter en intenser. Op stand ‘uit’ koelt de spullenboel af en wordt de ster kleiner en minder intens. Soms ontwaakt deze ster als ware superreus en soms valt hij gewoonweg in slaap. Warmer en kouder (maar dan op astronomische schaal).

Hierboven ziet u hetgeen wat ik net omschreef, de cyclus van Betelgeuze in de vorm van intensiteit en dus zichtbaarheid. Het gaat op en neer met een variatie van 0.2 tot 0.9 tussen 1988 en 2002. Niets schokkends, verwacht gedrag. Maar dan, de volgende afbeelding:

Zoals u kunt zien: Betelgeuze lijkt de spreekwoordelijke pijp aan Maarten te geven. Orions’ arm wordt geamputeerd, de arme man (woordgrapje..). De intensiteit en zichtbaarheid neemt af! Bovenstaande afbeelding is van 2018 tot nu en ineens neemt de waarde af naar 1.8 in een zéér korte tijd.

Misschien is het gewoon slecht weer op de ster, of heeft hij een stevige griep opgelopen. Het kan zelfs zo zijn dat deze cyclus gewoon net ff wat anders loopt dan we verwachten. We weten het niet en je kan het zomaar zo stellen. Echter lijkt het waarschijnlijker dat het laatste levensuur geslagen is voor Betelgeuze. Studies, met heel veel woorden, stellen dat de karakteristiek van een ster zoals deze zijn laatste adem aan het uitblazen is. Een ster op zijn laatste adem zal langzaam aan kracht en intensiteit verliezen. De ster heeft enorm veel moeite om zijn kernreactie op gang te houden en dus koelt deze af. De warmte die wij kennen van de Zon en het licht wat daarbij hoort worden bij Betelgeuze steeds minder. De Zon lijkt minder fel te schijnen. Als de ster zichzelf niet meer op gang kan houden betekent het in de regel dat deze zal imploderen. De krachten zijn zo groot dat de ster in eerste instantie in elkaar stort. Vervolgens zal hij een laatste adem teug nemen en exploderen in tig miljoen stukken.

Op 640 lichtjaar van de Aarde heeft Betelgeuze het erg moeilijk. Een ware doodstrijd van een grootse held ver van ons veilige bedje. Juist omdat de ster in het laatste jaar (2019) en het begin van dit jaar (2020) op een bizar snelle manier intensiteit aan het verliezen is maken de heren en dames der wetenschap zich op voor iets zéér groots: Betelgeuze gaat Supernova!

Supernova?! Dat klinkt aardig Sci-Fi…

Geen zorgen, op de veilige afstand van 640 lichtjaar zal het ons op Aarde geen rampen opleveren. Als de ster de pijp echt aan Maarten gaat geven krijgen wij hier alleen een prachtig schouwspel te zien. Onweer op kosmische schaal! Grootser en spectaculairder dan ooit! Da’s best gaaf.

Recentelijk zijn er wel vaker Supernova’s gezien en dus is het allemaal niet speciaal of schokkend (klik voor info!) echter als Betelgeuze Supernova gaat, dan zal het wél spectaculair zijn voor ons als niet-wetenschappers. Betelgeuze gaat een keer Supernova en die kans wordt alsmaar groter. Helemaal als er op 23 februari 2020 geen verandering optreed in de neerwaartse spiraal van afnemen. Pas dan maken ze in de wereld van Astronomie en Wetenschap zich op voor stadium Supernova.

Als Betelgeuze beslist Supernova te gaan, dan zal het er ongeveer zo uit gaan zien (zie bovenstaande afbeelding). Helderder dan een Volle Maan. Genoeg dus om zoveel licht op Aarde te brengen dat deze in de nacht schaduwen kan werpen. Overdag zal deze Supernova zelfs zichtbaar zijn als je weet waar je moet kijken. Dit schouwspel zal dagen tot zelfs weken duren. Wellicht duurt het hoogtepunt zelfs een goed half jaar alvorens de intensiteit zal afnemen. Met het blote oog zal men dus lang een heldere lichtbron aan de hemel zien staan.

Na een maand of drie zal het dan in kracht gaan afnemen om vervolgens eens en voor altijd te verdwijnen als de linkerschouder van Orion. Het dan verminkte sterrenbeeld zal vervolgens alleen nog maar op deze manier zichtbaar te zien zijn voor het blote oog. Orion zonder linkerschouder.

Wanneer dan? Tsja… Onweer voorspellen gaat ons nog redelijk goed af, in blokjes van 24 uur vooruit kunnen we het zelfs heel goed. Maar op astronomische schaal is onweer van dit kaliber niet te voorspellen in blokjes van 24 uur. Zelfs niet in blokjes van maanden of jaren. De slimmeriken van NASA hebben me geholpen aan een voorspelling: Zij stellen dat Betelgeuze ontploft binnen de komende 100.000 jaar. Fijn, bedankt NASA voor deze prachtige voorspelling. Google heeft ook niet al teveel helderheid, de een verteld ons “Betelgeuse’s Supernova is imminent” en de ander stelt dat een datum erg lastig is. Feit is nu: Binnen een half jaar is Betelgeuze van één van de helderste sterren naar één van de minst heldere sterren gegaan. Da’s op astronomische schaal echt rete snel. Sommige wetenschappers stellen dat het een kwestie van korte tijd is dat dit verhaal gaat spelen.

Ter beeldvorming

Betelgeuze leeft op ongeveer 640 lichtjaar van de Aarde. Dat betekent dat het licht van Betelgeuze er 640 jaar over doet om de Aarde te bereiken. Het licht verteld dus het verhaal van deze ster. Alles wat we nu zien, dus het missen van de linkerschouder, is 640 jaar geleden gebeurd. Het verhaal van nu is dus live vanuit de Middeleeuwen. Gesteld dat ik met de lichtsnelheid zou kunnen reizen, dan kan ik u pas over 1280 jaar (1x 640 heen, 1x 640 terug) vertellen wat er nu daadwerkelijk gebeurd is met Betelgeuze. Het licht verteld ons dus het verhaal, elke nacht als we opkijken naar de sterren is het live vanuit het verleden. Een Livestream op Facebook, maar dan anders. We zien hetgeen wat er nu gebeurd maar het gebeurde in het verleden. Het kan dus zomaar zijn dat Betelgeuze al lang ontploft is maar dat licht heeft ons nog niet bereikt en lijkt het alsof we nog wachten op de grootse ontploffing.

Grappig detail: Als Betelgeuze in 2020 voor onze ogen ontploft is deze daadwerkelijk in het jaar 1380 ontploft. In dat jaar werd de Zoete Moeder van ‘s-Hertogenbosch gevonden, kreeg Ravenstein stadsrechten en bij benadering voltrok zich het Bloedwonder van Boxtel zie het jaar 1380 op Wikipedia.

Dus, en nu?

Vooralsnog niets! Helaas. Wel dat er veranderingen in één van de meest bekende sterrenbeelden voor u vandaag de dag zichtbaar zijn. Al het wetenschappelijk gewauwel over allerlei astronomische nonsens (voor ons als leken) komen vandaag zichtbaar in onze achtertuin. Een ster die ineens verdwijnt en Orion gruwelijk verminkt en gewond achterlaat kunt u zelf aanschouwen. En mocht het binnenkort tot Supernova komen, ziet u het semi-live gebeuren en hoeft u zich geen zorgen te maken. Het is zó ver weg dat het ons niet zal kunnen schaden.

We kunnen het wel meten, of in ieder geval, de wetenschappers kunnen dat. Op tal van locaties over de Aarde verspreid staan er ontvangers die Neutrino’s op kunnen vangen. De meeste hier op Aarde komen vanaf de Zon. Deze kleine elektrisch geladen deeltjes reizen net iets minder snel dan het licht en brengen ons informatie over o.a. de Zon. Als Betelgeuze Supernova gaat komen er neutrino’s vrij die wij op Aarde dus wel kunnen meten. Dan hebben we dus de foto’s én meet resultaten 🙂

Een unieke gebeurtenis dus! Onweer op kosmische mega schaal en daar mogen we, als we geluk hebben, deel van uit maken. Een redelijk historische gebeurtenis die in de boeken verwerkt zal worden. Ook daar schrijven we dus graag over als er geen onweer is. Een waardige vervanging en/of opvulling op onweerloze dagen.

Enige nadeel is wel: We hebben geen idee wanneer het zal gebeuren, nu, morgen, over een maand, of toch echt pas over 100.000 jaar… Koffie dan maar…

Ter lering ende vermaak nog enkele links en artikelen over Betelgeuse:

HLN.Be over Betelgeuse
Artikel van Space.com over Betelgeuse
Youtube filmpje van Seeker
App voor Iphone om zelf Orion en Betelgeuse te spotten
App voor Andriod om zelf Orion en Betelgeuse te spotten