Hoe zwaar weer wel werkt

De afgelopen dagen raakte de weerwereld nogal oververhit. Niet omdat het zo warm was in Nederland – het was enkel een graad of 17 – maar doordat iedereen in de ban raakte van ‘supercells’. Het begon al met het overstromen van de Gulp bij Slenaken. Niet dat iedereen het toen had over een supercel, maar wel omdat het iets unieks is wat vrij zelden voorkomt in Nederland. Toen de tent van het Dicky Woodstockfestival instortte door een zware onweersbui – die later geïdentificeerd werd als supercel – en toen een dag later het Gelderse Putten getroffen werd door een windhoos, explodeerde heel weerminnend Nederland. Overal werden ‘supercells’ – in het Nederlands eigenlijk supercellen – gespot, zelfs een gewone stapelwolk kreeg de benaming ‘wall cloud’ mee. Een verhaal van weerbureau Meteo Consult werd door de media finaal uit zijn verband gerukt.

Een stukje over waarom het verhaal van de media niet klopt.

Wallcloud

“Die heet ook wel mesocycloon en ontstaat op grote hoogte. Het is een draaiende wolk, die vanuit alle richtingen lijkt te komen met een rotatiepunt aan de zuidoostpunt van de bui. Zo’n rotatiepunt kan uitzakken en een windhoos vormen, zoals Putten trof. Een wallcloud is een voorwaarde voor de vorming van de supercell.”

Om af te trappen: het grootste deel van de tekst in de nieuwsberichten op de twee grootste nieuwssites van nederland, nu.nl en telegraaf.nl, kwam overeen. Daardoor werden alle fouten ook klakkeloos overgenomen. Het begint al in de eerste zin. Er zit een groot verschil in een ‘wallcloud’ en een ‘mesocycloon’.

Als een bui ontstaat, dan moet deze ‘gevoed’ worden. Een bui voedt zichzelf doordat deze een stijgstroom heeft – warme lucht wordt als het ware de bui ingezogen. Een bui heeft ook een daalstroom. Vlak voor een bui uit neemt de windsnelheid toe: er komt een vlagerige wind te staan. Dat is de daalstroom. De regen en hagel die een bui kan produceren zijn ook deel van de daalstroom.

Voor een supercel zijn echter meer dingen nodig dan een bui en de bijbehorende stijg- en daalstroom. De wind moet met de hoogte namelijk uit verschillende richtingen waaien wil een bui om zijn eigen as gaan draaien. Dat werkt zo: als de wind aan de grond uit het zuidwesten komt en de wind op grotere hoogte uit het noordwesten, dan is er sprake van windschering – richtingsschering om nog iets specifieker te zijn. Hierdoor kan lucht in een bui horizontaal gaan ‘draaien’, zoals op onderstaande afbeelding te zien is. Wordt deze draaiende lucht dan door de stijgstroom onderschept, dan kan de stijgstroom mee gaan draaien. De bui draait dan als het ware om zijn eigen as en een mesocycloon is geboren. Je ziet een mesocycloon dus vaak bij supercellen.

Dan nu de wallcloud. Een wallcloud is een wolk onderaan de buienwolk, die meestal ontstaat in het gebied met de sterkste stijgstroom. Een wallcloud ontstaat niet ver van de daalstroom, waar koele en vochtige lucht naar beneden komt. Als er een wallcloud ontstaat, dan wordt een deel van de koude, vochtige lucht mee de stijgstroom ingezogen. Deze lucht condenseert eerder dan de warme lucht die ook mee de bui in wordt gezogen. Een ‘verlaging’ van de wolkenbasis ontstaat op de plek van de stijgstroom: de wall cloud.

Een wallcloud roteert niet altijd, maar het kan zeker voorkomen dat een wallcloud meedraait. Een windhoos vormt zich bij de stijgstroom van de bui. Doordat een wallcloud zich meestal bij de sterkste stijgstroom bevindt, gaan windhozen vaak hand in hand met een wallcloud. Dit hoeft echter niet altijd zo te zijn.

Een wallcloud is dus zeker géén voorwaarde voor de vorming van een supercel, zoals in het nieuwsartikel te lezen was. We hebben net uitgelegd waarom niet door uit te leggen hoe een supercel zich vormt.

De vorming van een mesocycloon

Wat is een shelfcloud?

“Een buienwolk die wordt gevormd door warme wind aan de voorzijde en koude lucht aan de achterkant van de wolk. De vorming van zo’n donkere wolkenkraag is te voelen aan de harde wind die vaak aan een fikse bui voorafgaat.”

En meteen is de eerste zin weer fout. Een shelf cloud is geen buienwolk, maar een deel van een buienwolk. Een buienwolk is van het wolkengeslacht ‘cumulonimbus’; als de bui vergezeld gaat van een shelf cloud, dan heet zo’n bui ‘cumulonimbus arcus’. Uiteraard kunnen er afhankelijk van de kenmerken van een bui meer namen achter ‘cumulonimbus’ gevoegd worden.

Een shelf cloud ziet men meestal vooraan de bui. Als de shelf cloud overtrekt zijn zeer woelige luchten te zien, die in de weerwereld ook wel bekend staan als whale’s mouth. Een shelf cloud ontstaat als de daalstroom van een bui op een bepaald moment de grond bereikt. De daalstroom kan niet in de grond zakken, dus hij verspreidt zich over het aardoppervlak. Voordat een (zware) bui overtrekt, neemt de windsnelheid met vlagen toe. Dat wordt het windstotenfront genoemd en is in feite de daalstroom van de bui. Warme lucht voor de bui uit wordt door de koelere lucht van de daalstroom omhoog gedrukt. Dat komt doordat warme lucht een kleinere dichtheid heeft dan koude lucht, en dus stijgt. Lucht moet je als het ware zien als een vloeistof: olie (warme lucht) drijft namelijk op water (koude lucht). De stijgende warme lucht condenseert en vormt onder invloed van wind in de bui een ‘shelf cloud’. Windhozen komen in principe niet voor bij een shelf cloud, omdat zij zich vormen onder invloed van de stijgstroom van de bui. Een shelf cloud vormt zich onder invloed van de daalstroom.

Op 17 juli 2004 trok een zware onweerslijn over Nederland. De buien werden vergezeld van een shelf cloud. Hierboven een foto van deze ‘shelf’ boven Enschede.

Wat is een supercel?

Het artikel gaat nog verder over wat een supercel nu precies is, maar dit staat helaas opnieuw vol fouten. Omdat eerder in dit artikel een uitleg staat over de ontstaanswijze van supercellen, laten we dat stuk vol fouten even achterwege. Het voorkomt namelijk verwarring.

De vraag of de bui bij Steenwijkerwold een supercel was, was boeiend – inmiddels is deze als supercel geïdentificeerd aan de hand van de levensduur en een afwijkende bewegingsrichting – maar wat nog boeiender was, was de vraag of van een valwind sprake was of van een windhoos. We hebben het proberen te achterhalen.

Op video’s van het noodweer is te zien dat de bui voorafgegaan werd door een shelf cloud. Die hebben we dus al in de pocket – het betekent dat de stand 1-0 is voor de valwind. We hebben geen beeldmateriaal van een mesocycloon kunnen vinden, en kunnen dus niet met zekerheid zeggen of de bui draaide of niet. Het blijft daarom 1-0. Bovendien is er geen wallcloud gespot, dus kunnen we eigenlijk wel zeggen dat ‘de valwind’ heeft gewonnen.

De valwind is een zeer sterke daalstroom die in korte tijd veel schade kan aanrichten. Het gaat gepaard met zeer hevige neerslagval en zware windstoten. Een ander voorbeeld van zo’n valwind is de ‘downburst van Hoogeveen’: in 2007 richtte een valwind grote schade aan in de Drentse stad.

De supercel bij Steenwijkerwold bevond zich net op de verkeerde plek en dus raakte de valwind het festivalterrein, waardoor de tent instortte en een flink aantal mensen gewond raakte. Het weer heb je helaas niet in de hand, maar onderzoek moet uitwijzen op welke manier dit drama te voorkomen is geweest.

_{Bronnen: WeatherGlossary, WeatherSavvy, SkyWarn, Meteo Consult, Wikipedia, Wikicommons, nu.nl, Weerportaal.nl}