Wat voor soorten bliksem zijn er?

De bliksem is een elektrische ontlading die optreedt in een onweersbui, dat is kennis die algemeen bekend is. Op sommige plaatsen op aarde onweert het vaker dan op andere plaatsen. Maar hoe dat onweer nu precies in elkaar zit qua bliksem? Dat weten veel mensen niet. In dit artikel onderscheiden we verschillende typen bliksem en kijken we hoe deze ontstaan.

• Benieuwd naar de algemene ontstaanswijze van onweer? Bekijk dan eens onze algemene inleiding met basisbegrippen.
• Volg ook onze Instagram (@bliksemdetectie) en herken de verschillende typen onweer op prachtige foto’s.

Cloud-to-ground bliksem (cg)

Dit is een van de bekendere bliksems en tegelijkertijd de soort waar de meeste mensen bang voor zijn. Een cloud-to-ground bliksem (ook wel cg-bliksem genoemd) is een ontlading die van de wolk naar de grond loopt, of naar een object dat op deze grond aanwezig is. In de volksmond wordt het ook wel een blikseminslag genoemd.

Hoe ontstaat een cg-bliksem? Als gevolg van de updraft en downdraft in de bui vinden er verschillende omhooggaande en neerwaartse luchtstromingen plaats. Een bui is voor een deel waterdamp en (als hij hoog genoeg is) van ijs. Rond de hoogte waar de temperatuur in de bui -13 graden is, bevriest water en wordt het ijs. Vanaf -13 graden en lager komen er steeds minder waterdruppels voor, en steeds meer ijsdeeltjes. De waterdruppels die in contact komen met bestaande ijsdeeltjes zorgen ervoor dat het ijs groter wordt, en hagel vormt zich dus. Deze hagel botst met andere ijsdeeltjes in de bui, waardoor het uiteenspat in een aantal deeltjes ijs. De lading van al deze deeltjes is zo nu en dan niet meer neutraal. De lichte deeltjes met een bepaalde lading worden hoog de bui in gedreven door de updraft, terwijl de zwaardere hageldeeltjes lager in de bui blijven hangen.

Een prachtige cg-ontlading boven Den Bosch. Fotograaf: Gijs de Reijke.

Een verschil in spanning in de bui is het gevolg en dat is direct de basis voor bliksem. Als de bui eenmaal geladen is, heeft het aardoppervlak vaak een tegengestelde lading. Een overal geldend principe voor wat betreft elektriciteit is dat de natuur altijd probeert om zo’n ladingsverschil te overbruggen. Vanuit de bui trekt een ‘voorontlading’ naar beneden om te kijken waar op het aardoppervlak dit verschil het makkelijkst te overbruggen is. Als deze voorontlading de grond nadert, worden zogeheten ‘leaders’ van het aardoppervlak omhoog getrokken. Op de plaatsen waar leader ontstaan is het verschil het makkelijkst te overbruggen en wordt al een ‘kanaal’ (de leader) omhoog gestuurd om het ladingsverschil tussen bui en grond te overbruggen.

En op de plek waar de voorontlading de leader bereikt, wordt het kanaal tussen grond en bui ‘op elkaar aangesloten’…. met een cg-strike als gevolg.

Het is hierbij grappig om op te merken dat de volkswijsheid dat bliksem op het hoogste punt inslaat niet altijd opgaat. Wel is het logisch te verklaren, omdat het hoogste punt vaak de kortste route biedt tussen wolk en aardoppervlak. Vaak is dat precies het punt waar het spanningsverschil het makkelijkst te verhelpen is. Maar die vlieger gaat niet altijd op. Kijk maar op de prachtige foto van bliksem in augustus 2016 boven Den Bosch, geschoten door de Nederlandse stormchaser Gijs de Reijke.

Intracloud bliksem (ic) en cloud-to-cloud bliksem (cc)

We hebben inmiddels een ladingsverschil dat zich heeft gevormd binnen de onweerswolk. De logica van de natuur zegt dat een verschil in lading moet worden opgelost door een elektrische stroom te laten lopen tussen de twee ladingen. Deze stroom kan lopen tussen de verschillende ladingen binnen de onweerswolk, waarna deze voor korte tijd zijn opgelost. Het gaat dan om een intracloud-ontlading (een bliksemflits binnen de onweerswolk) en een cloud-to-cloud-ontlading (ook wel cc-ontlading genoemd, een bliksem van wolk naar wolk).

Spider lightnings zijn een fantastisch mooi voorbeeld van zulke bliksem:

Ground-to-cloud bliksem (gc)

Eerder las je over de cg-bliksem, maar andersom kan het ook. Op het moment dat er tussen de wolk en een andere wolk of binnen de wolk een bliksemflits optreedt, kan er op een hoog punt (bijvoorbeeld een wolkenkrabber) een enorm spanningsverschil ontstaan tussen de toren en de onderkant van de bui. En zoals de wetten rondom elektriciteit dan aantonen, in een geleidend medium (de lucht) wordt dit verschil dan opgeheven.

En dat gebeurt middels een omhooggaande bliksemflits. De video hiernaast demonstreert het prachtige effect van een ground-to-cloud (gc) bliksemflits boven Oklahoma City. In de Verenigde Staten onweert het natuurlijk een stuk frequenter dan in Nederland, maar let ook hier maar eens op! Als je in de buurt van een hoog punt bent, dan kan het zomaar zijn dat je een gc-ontlading ziet tijdens een fikse onweersbui.

In dit artikel hebben we de meest voorkomende typen van onweer behandeld. Als je nog vragen hebt, dan zijn we vanzelfsprekend bereikbaar. Je kunt ons het beste een bericht sturen via onze Facebookpagina. Stel gerust je vragen! We wijden er graag een artikel aan op onze website.