Terugblik op 19 juli: wat ging er mis?

Dit statement is met de pet van een onweerliefhebber op geschreven: het had zo mooi kunnen worden gisteren. Want onweerliefhebbers, dat zijn we. En hoewel dat dankzij de enorme sisser niet zo lijkt konden er gisteren mogelijk zware regen- en onweersbuien ontstaan. Maar dat gebeurde niet. Waarom niet? Dat is een vraag die redelijk lastig is te beantwoorden, omdat het zo’n complexe situatie was. Desondanks gaan we hieronder proberen een terugblik te schetsen en uit te leggen wat er precies misging.

Het moet daarbij wel gezegd worden dat er een hele boel factoren zijn die samen hebben gezorgd dat het onweer niet ontstond. We focussen hier op de hoofdlijnen.

• Omslagfoto: Maurice Hamming

Wat had er kunnen gebeuren?

We hadden gisteren te maken met een weersituatie waar onder invloed van een lagedrukgebied boven de Britse Eilanden een zuidelijke/zuidoostelijke luchtstroming werd opgezet. Deze luchtstroming zorgde ervoor dat een laag met zeer warme maar redelijk droge lucht vanuit het zuiden op transport werd gezet naar ons land. Het werd dan ook tropisch in grote delen van het land. Tegelijkertijd zorgde hetzelfde lagedrukgebied ervoor dat er een aantal uitlopers aangevoerd werden naar ons land. Op zo’n uitloper vinden stijgende luchtbewegingen plaats en kunnen bij de juiste omstandigheden zware onweersbuien ontstaan. Die omstandigheden waren gisteren ruimschoots aanwezig, maar het liep net iets anders.

Eerste golf: fel onweer, … in Duitsland

In de ochtend begon het al in het westen van het land, zoals de radarbeelden hieronder beschrijven. Tussen 11 en 12 uur werd Rotterdam getroffen door een felle onweersbui. Ook boven België was het een en ander al in gang gezet. Het spektakel was dus begonnen! Op Bliksemdetectie hebben we een en ander nauwgezet gevolgd en stormchaser Bas heeft een livestream gestart van de buien boven België. Hij was inmiddels al aan de late kant en zat ten noordwesten van het complex. Omdat het sneller ging dan hij het bij zou kunnen benen heeft hij moeten besluiten om de chase te staken. Maar iets verderop, net achter Aken (Aachen op de kaart hieronder) stond Bliksemdetectie-stormchaser Marcel. Hij ving het naderende onweerscomplex op dat zoals je op de radar kunt zien inmiddels een stuk was doorgegroeid. Ook hij streamde het onweer live op onze Facebookpagina. We vinden het een fijne manier om onze volgers mee te laten maken wat wij zoal doen tijdens een dag met zwaar onweer! 🙂

Dan nu de buien boven de Achterhoek en Twente en die boven het noorden van het land. Die waren er in eerste instantie nog niet, en tussen 16 en 17 uur en net na 17 uur trokken ze langs mijn woonplaats Enschede. Dat was wel even genieten, met zo nu en dan zware rommels, maar ook wist ik dat dit pas de eerste golf was en er later nog veel meer zou moeten komen. Als een en ander volgens plan zou moeten lopen dan zouden deze buien niet al te veel moeten ontploffen en zou de onweersituatie voor een groot deel gehandhaafd blijven. En dat leek ook wel het geval te zijn, totdat de bui boven Twente nét zo’n tien kilometer de grens over was bij Enschede. Je kunt wel zien wat er gebeurde op de radarbeelden van 18-19 uur hieronder. Boem! De onweersbuien explodeerden. Ik balen natuurlijk. Maar Bliksemdetectie-stormchasers Melle, Maurice, Jannie en Dion waren inmiddels vanuit Friesland naar het oosten gereden en waren in staat om nog een groot deel van de bui te onderscheppen in Duitsland, live te volgen op onze stream.

Nu maar afwachten dus, ook wel nowcasten genoemd. Dat is ook heel erg belangrijk tijdens dit soort onweersituaties. Je kunt hier lezen waarom.

bron radarbeelden: Buienradar.nl

Tweede golf: problemen door Duitse onweer

Nadat de eerste onweergolf het land uit was begon de spanning pas echt. Het zware werk hadden wij namelijk gemist, maar er waren nog steeds twee uitlopers op weg naar Nederland. Ook kon het nog enige tijd opwarmen doordat de zon weer begon te schijnen. Dan zou het vast wel goedkomen later die avond, want het KNMI had (gelet op de berekeningen en het ontstane noodweer boven Duitsland ook zeer terecht) inmiddels ook al code oranje afgegeven voor Zeeland en Noord-Brabant. Al waren er ook wat critici die zeiden dat, gelet op vorige geflopte onweersituaties, het onweer boven Duitsland wel eens roet in het eten kon gooien…

En dat leek ook het geval te worden voor wat betreft de tweede onweersgolf. Meestal begint er tussen 17 en 20.30 uur wel het een en ander te borrelen boven Frankrijk. Hoewel in het zuiden van Frankrijk het onweer goed los kwam was er in het noorden van Frankrijk, onze aanvoerroute, … niets. Nou ja niets, een onweersbui bij Le Havre aan de kust van het Kanaal, maar die onweersbui leek bovendien stil te hangen. En als die onweersbui stilhangt, hangt ook de tweede uitloper stil. Ook qua activiteit was hij minimaal actief. Hoe kon dat toch? Daar kwam ik niet helemaal uit, maar toen Ben Lankamp (meteoroloog bij Weerplaza) onderstaande afbeelding plaatste op een Nederlandstalig weerforum met bijbehorende beschrijving viel alles in één keer op zijn plek.

De foto bestaat uit twee onderdelen: een actuele satellietfoto met daarop het toen actuele radarbeeld geprojecteerd. Te zien binnen de cirkel is een monster van een onweerscomplex, ook wel een Mesoscale Convective System genoemd. Zulke buiencomplexen ontstaan soms als gevolg van grootschalige onweersituaties, als verschillende losse buien samenclusteren en één complex vormen. Er bevinden zich meerdere stijg- en daalstromen in het systeem en het kan, mede door het opsteken van een nachtelijke wind, de nacht overleven. Het heeft dan ook nog een flink deel van de nacht zwaar geonweerd boven Duitsland, met veel schade en prachtige foto’s tot gevolg.

(tekst gaat door onder foto)

bron foto: Weerplaza, edit: Ben Lankamp

Maar terug naar Nederland. Wat we óók op de foto zien, en dat is het punt dat Ben wilde maken, is een gebied van opklaringen rondom het onweerscomplex. Die opklaringen liggen daar niet toevallig. Ze zijn het gevolg van flinke dalende luchtbewegingen, die op zichzelf weer een gevolg zijn van het onweercomplex boven Duitsland. Dat kan de perfecte verklaring zijn voor het feit dat die tweede uitloper, waarop de voor Nederland zware onweersbuien moesten ontstaan, zowel stil bleef komen te liggen als niet meer actief werd.

Onweersbuien, hoe klein of groot ook, bestaan bij de gratie van een stijg- en daalstroom. Dankzij de stijgstroom, ook wel updraft genoemd, wordt warme, hopelijk vochtige lucht vanaf de lagere hoogtes de bui ingezogen. Deze warme lucht zorgt ervoor dat de bui in stand blijft of zelfs kan groeien – 12 kilometer hoog of hoger is eigenlijk vrij standaard voor buien van dit kaliber. Tegelijkertijd ontstaat er zodra een stapelwolk het buienstadium bereikt een daalstroom, die regen en koude lucht naar het aardoppervlak laat vallen.

Dan nu naar het diagram hiernaast. Je ziet een verticale doorsnede van de atmosfeer zoals deze ongeveer (😉) was ten tijde van het onweer gisteren. Boven Duitsland hangt het zware onweerscomplex. Hoewel er maar één stijg- en daalstroom is ingetekend, waren er verschillende actief in het complex. Ook zie je aan het aardoppervlak regen uit de bui komen. Warme lucht stroomt de bui weer in.

Maar die lucht moet wel ergens vandaan komen. Die komt niet alleen maar onder de bui vandaan, want daar is de warme lucht ook wel een keertje op. Er ontstaat daar als het ware een (zeer tijdelijke) situatie van onderdruk die direct wordt opgevuld doordat de atmosfeer wat lucht uit de omgeving verplaatst naar die regio. Je kunt je ook voorstellen dat bij een enorm onweercomplex dat de schaal hierboven heeft de luchtverplaatsingen op grote schaal plaatsvinden. Die zijn geïllustreerd met de rode pijl.

Op het moment dat veel lucht op transport wordt gezet vanuit de omgeving, raakt ook ter hoogte van de rode pijl een keer de lucht op en ontstaat er een situatie van onderdruk. Lucht wordt vervolgens van hogerin de atmosfeer naar beneden gebracht om dit tekort weer aan te vullen. Het gevolg is een dalende luchtbeweging en dat is precies het omgekeerde van wat er nodig is voor onweer. Aan de grond ontstond er dus eigenlijk een blokkade die de tweede uitloper tegenhield.

Het zorgde hier wel voor zon en opwarming waarvan wij dachten dat het mogelijk positief zou zijn voor het onweer later die avond, maar dat bleek uiteindelijk een enorme valkuil te zijn. Want toen het tegen 21 uur langzaam donker begon te worden, bleek al gauw dat de hoeveelheid onstabiliteit alleen nog aanwezig was op hoogte. Aan de grond was het te koel geworden voor het ontstaan van onweersbuien; dat moest van hoogte gebeuren. De vore was dus een mogelijke trigger, maar doordat hij in effectiviteit en snelheid tegen werd gehouden door het zware onweerscomplex boven Duitsland.

Daar ging ons onweer. Hoewel er nog hier en daar een felle bui ontstond; bij Eindhoven en Deurne was het nog even goed raak met een felle bui die rond 22:30 – 23:30 uur in +- 40 minuten tijd zo’n 800 ontladingen produceerde. Kevin van Son uit Helmond stuurde ons een video in die de hoge bliksemintensiteit toonde. Veel mensen uit het Bliksemdetectie-team hadden het inmiddels al opgegeven en waren iets anders aan het doen. Onder andere stormchaser Maurice, teamlid Mark en ik waren de bui boven Brabant nog wel fanatiek aan het volgen. Dat was mede vanwege het feit dat – als hij het zou weten vol te houden – over mijn woonplaats Enschede zou trekken 🙂 Het was inmiddels 23:30 uur en hij moest eerst een stukje Duitsland door voordat hij over de Achterhoek en uiteindelijk Twente zou trekken. Boven Duitsland splitste de kern zich echter in twee losse kernen. Het was toen over en uit met de felle bliksemintensiteit. Hoewel de noordelijke kern in de buurt van Doetinchem nog wel even voor felle bliksemontladingen zorgde (zoals gerapporteerd door Frank de Groot op Weerwoord), was het zo’n tien kilometer voor Enschede klaar. De fut was eruit en er was nog wat gezapige regen over. Oh, toch niet, zo af en toe nog een flits 🙂 Echt spannend was het niet meer. Maar ik mocht ook niet klagen. Ik moest er vandaag best vroeg uit, dus tegen 1:30 uur besloot ik om maar te gaan slapen. Maurice een goede nacht gewenst en de apparatuur uitgezet.

Derde golf: felle onweersbuien in de nacht

Stormchaser Maurice dacht daar anders over. Hij had zijn zinnen gezet op de onweersbuien die inmiddels boven de kop van Noord-Holland, de Noordzee en België waren ontstaan. Ze lagen té toevallig op een lijn, en we wisten dat de derde golf – de laatste, afsluitende, een hoogtetrog, nog moest volgen. Onze stelling was dat dit ‘m dan moest zijn.

Maar goed, ik moest vroeg op dus besloot om maar echt te gaan slapen en geen wekker te zetten. Dan maar een keer het risico lopen dat er in Enschede flink onweer was en ik niet wakker word. Dat is het slechtste dat een onweerliefhebber namelijk kan overkomen: ook al kan ik door knullige geluiden wakker worden; ik slaap steevast door onweer heen.

Maurice is nog een tijd wakker gebleven en heeft daar een behoorlijke beloning voor gekregen. De onweersbuien intensiveerden flink en Maurice heeft zowel bij Harlingen Haven en Dronryp in Friesland een leuke & informatieve livestream opgezet op onze Facebookpagina! Een behoorlijk aantal van onze chasers (Maurice, Melle, Jannie, Dion, Marcel, Bas … onder andere) probeert daar te streamen zodra er onweer losbarst en zij op pad gaan. Je weet nu dus waar je moet zijn als er een avondje niets op de buis is 🙂

En met onderstaande foto van Maurice werd de toch best wel spannende onweersdag afgesloten. Het liep volkomen anders dan vooraf verwacht; de mogelijkheden werden (in Nederland althans) niet voldoende aangesproken, en het had allemaal veel zwaarder kunnen worden dan verwacht. Maar velen van ons hebben toch onweer gehad en achteraf moeten we misschien ook maar blij zijn dat een eventueel zwaar onweer geen schade heeft veroorzaakt.

Fotograaf: Maurice Hamming