Lichtgevende wolken? Het kan!

Het bestaan van lichtgevende wolken lijkt misschien afkomstig uit een slechte sci-fifilm. Niets is minder waar: ze bestaan echt. Al moet je aan een paar factoren voldoen om ze daadwerkelijk te zien. We beschrijven ze in dit artikel. Maar eerst eens uitleggen wat ze zijn.

’s Winters kan het wel eens voorkomen dat tijdens een stevige nacht vorst en mist het fenomeen ‘aanvriezende mist’ optreedt. Wie herinnert zicht niet de prachtige witte bomen tijdens de winters van de afgelopen jaren? De combinatie van lage temperaturen, een afzetmiddel en de aanwezigheid van waterdamp zorgde ervoor dat een laagje rijp zich afzette op de bomen.

Lichtende nachtwolken ontstaan eigenlijk op dezelfde manier. Het zijn dan ook niet echte wolken in de feitelijke zin van het woord. Deze ontstaan namelijk door condensatie van waterdamp in de onderste lagen van de atmosfeer, tot maximaal zo’n vijftien kilometer hoogte. Lichtende nachtwolken ontstaan echter op een hoogte van 75 tot 80 kilometer hoogte! Daarnaast vindt geen condensatie van waterdamp plaats, maar rijping van deze waterdamp op stofdeeltjes in deze laag van de atmosfeer.

En dan?

Nu is de vraag: hoe kan het dan dat deze ‘wolken’ licht lijken te geven terwijl het al donker is? Het antwoord is in principe behoorlijk simpel: kijk eens naar de hoogte waarop de NLC’s, de afkorting van noctilucent clouds zoals ze in het Engels worden genoemd, zich bevinden. We haalden net al aan dat deze op tachtig kilometer hoogte rondzweven. Het betekent dus dat als de zon voor ons gevoel al onder is, en de zonnestralen het aardoppervlak niet meer bereiken, ze de NLC’s nog wel bereiken.

Doordat zich op de stofdeeltjes waterdamp heeft afgezet, en zich dus ijskristallen hebben gevormd, breekt de invallende zonnestraling op de NLC’s naar het aardoppervlak. Aan de grond lijkt het dan net alsof de wolken licht uitzenden. Dit levert soms fraaie foto’s op!

Here's what noctilucent clouds look like. High wispy clouds visible at twilight near the sumer solstice. pic.twitter.com/evm70ur90q

— Sam Friedman (@FDNMoutdoors) 25 januari 2018

Goed, nu je weet wat lichtende nachtwolken zijn, is het leuk om door te gaan naar de volgende stap: ze zelf zien! Er zijn echter wel een paar eisen waar je – of het weer – aan moet voldoen om de wolken te kunnen zien.

Benodigd: een sterk oog en een gebrek aan slaap

Nederland ligt zo’n beetje aan de rand van het gebied waar lichtende nachtwolken regelmatig kunnen worden waargenomen. Hoe verder zuidelijk je gaat, hoe minder sterk je ze zult kunnen waarnemen. Op NLC Observers kun je een overzicht vinden met meldingen van de afgelopen dagen.

Doordat Nederland net op het randje ligt, zullen de ‘gewone’ settings waarin lichtende nachtwolken zich voordoen, als resultaat hebben dat de wolken slechts zwak zichtbaar zijn. Je hebt dus een sterk oog nodig om de wolken goed te kunnen zien. NLC’s die op foto’s zijn vastgelegd zijn beter zichtbaar doordat de fotograaf sluitertijden van een flink aantal seconden gebruikt.

Nog niet afgehaakt? Tof om te horen. Het is namelijk ook weer geen grote kunst om de wolken te zien. Wel moet je ervan houden om wat later je bed in te duiken. Of kom er eens wat eerder uit. Lichtende nachtwolken zijn als de atmosfeer meewerkt te zien vanaf zonsondergang tot soms een aantal uren daarna. Daarnaast zijn ze ook zichtbaar vanaf een aantal uur voor zonsopkomst tot vlak ervoor. En dit enkel tijdens de zomermaanden: in mei, juni en juli zijn de NLC-kansen het grootst.

Bewolking

Spelbreker nummer één bij het waarnemen van lichtende nachtwolken is bewolking. Het bemoeilijkt ten eerste het waarnemen van de NLC’s, simpelweg doordat ‘gewone wolken’ zich voor het display bevinden. Ten tweede is het ook voor fotografen een drama, omdat bewolking een prachtige fotosetting kan verpesten.

NOCTILUCENT CLOUDS, VILJANDIMAA, ESTONIA pic.twitter.com/KEqJnmEPbO

— Weather Wizard (@WizardWeather) 12 januari 2018

Activiteit

Misschien wel het allerbelangrijkste voor de zichtbaarheid van lichtende nachtwolken, is – heel ironisch – dat ze ontstaan. Het is namelijk geen garantie dat iedere avond NLC’s te zien zijn, al zijn er in het verleden perioden geweest waarop een flink aantal dagen achter elkaar lichtende nachtwolken werden gespot.

Het voordeel van lichtende nachtwolken is dat ze zeer goed waarneembaar zijn op radaropnames met frequenties van boven 50 MHz. Dit is raar, want water zou niet extreem goed zichtbaar moeten zijn op zulke beelden. Een professor stelde echter een theorie op dat de ijskristallen in aanraking komen met metaaldeeltjes en zodoende een verhoogde radaractiviteit laten zien.

Door simpelweg te meten wat de activiteit is van deze deeltjes vóór zonsondergang, kan worden bepaald hoe groot de kansen zijn op een NLC-display. Zelfs deze radarbeelden geven geen garantie, want ze geven natuurlijk enkel de actualiteit weer – resultaten behaald in het verleden geven geen garantie voor de toekomst. Wel geven ze een goede indicator van de activiteit verspreid over de dag en dus voor de mogelijkheid op lichtende nachtwolken. De radarbeelden van de mesosfeer zijn via de site van een Duits instituut te bekijken.

_{Een uitsnede van een radarbeeld over een bepaald aantal uren. Duidelijk te zien is de verhoogde activiteit. (Bron: Leibniz-institut für Atmosphärenphysik)}

Goed, zelf waarnemen

Nu je snapt hoe NLC’s werken en hoe je ze kunt waarnemen, is het misschien wel eens tijd om een poging te wagen. Kijk ’s avonds vanaf een halfuur na zonsondergang eens naar de noordelijke hemel en houd overdag de NLC-radar goed in de gaten. Zorg er wel voor dat je vrij zicht op het noorden hebt, want vaak staan ze laag aan de hemel. Lukt het om foto’s te maken van de NLC’s, stuur ze dan gerust op! We kunnen altijd fraaie foto’s gebruiken voor bij onze berichtgeving. Succes!

_{Bronnen: Weerportaal.nl, diverse fotografen, Leibniz-institut für Atmosphärenphysik}