DEEL II – Binnenkort nog grootser dan onweer?!

>> In dit artikel Deel II van de saga Betelgeuze, vermomming en een stevige verkoudheid.

Vorige week schreven we u over de ster Betelgeuze die zich enorm vreemd gedraagt. Vandaag het volgende deel in deze prachtige saga. Vanaf het moment dat ik het artikel online zette tot nu zijn er veel updates geweest over het lot van de linkerschouder van Orion. Zoveel zelfs, dat ik het erop waag om Deel II te schrijven. Het wordt een heuse saga rondom deze vreemde eend in de bijt. Misschien zelfs moeten we er een video over maken in plaats van een lap tekst. Mocht u dat willen, laat het vooral weten in de comments en als er veel stemmen vóór een video zijn wellicht dat ik dan in de rol van presentator kruip en draaien we een mooie video in elkaar. Voor nu, Deel II van onze reis door het heelal op onweerloze dagen is nog tekstueel. Here we go (again)!

Okay, dus Deel I was onzin?

Nee zeker niet! Maar time moves fast en dus heb ik na het schrijven van Deel I niet stil gezeten. Tijdens het donder en geraas van storm Dennis had ik wat lijntjes uitgegooid bij diverse kenners en slimme koppen en heb ik ondertussen veel nieuwe informatie over onze vriend verzameld. Ook heeft u, wellicht tijdens een koffie/thee moment, een artikel gespot op een van onze (niet nader te noemen) Nederlandse nieuwssites en uiteraard dacht u: “Dat artikel op Bliksemdetectie.nl was veel beter.” (toch? 😉 ). Omdat juist de nieuwssites zich ook bezig houden met het lot van de linkerschouder van Orion is het zeker tijd om nog even door te schrijven. Wij worden er wel enthousiast van, hopelijk u ook!

Afgelopen weekend is er een update uitgegeven door ESO (European Southern Observatory) die meldde dat Betelgeuze zich vervormd heeft. Het instrument in de Very Large Telescope met de naam SPHERE (Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch) heeft zijn pijlen gericht gehad op Betelgeuze. Normaliter wordt dit instrument gebruikt (in jip en janneke taal) voor onderzoek naar Exoplaneten, oftewel Aarde 2.0 ver weg. Door zijn ultra stoere en supergave capaciteiten ook zéér geschikt om bijvoorbeeld naar Betelgeuze te staren. Na flink wat berekeningen en het in elkaar zetten van elk stukje data naar een geldige afbeelding kwam SPHERE met de volgende afbeelding:

Met deze afbeeldingen worden er een aantal zaken duidelijk. De eerste opname is van begin 2019. Daar ziet u Betelgeuze gewoon alsof er niets aan het handje is, lekker op zichzelf ergens ver weg te stralen alsof er niets aan de hand is. De opname van eind 2019 laat zien dat Betelgeuze daadwerkelijk minder fel is geworden. Dat wisten we natuurlijk al toen we zelf naar buiten waren gelopen om te kijken naar de linkerschouder van Orion. Dus check, deze vinken we af van het lijstje. Vervolgens zien we dat de ‘bovenkant’ van de ster feller is dan de ‘onderkant’. Dit is gek, want waarom heeft de ster zichzelf zo verminkt?

De verminking van Betelgeuze, waar is de make-up?

Zoals eerder al duidelijk geworden is, is onze vriend een wispelturige en temperamentvolle ster. Deze gaat aan en uit op het moment dat het hemzelf uitkomt. Dat komt omdat deze ster zo ontzettend groot en gewelddadig is en hij daardoor ontzettend veel zooi de ruimte in spuugt. Ook dat is op foto vast gelegd:

In het vorige artikel omschreef ik de omvang van deze ster; zet deze kerel in de plaats van onze Zon en deze zal Jupiter volledig opslokken, dus zó groot dat hij tot aan Jupiter reikt. Dan hebben we het dus alleen maar over de omvang van de ster zelf en hebben we het nog niet over de rest van zijn zéér rommelige kamer. De afbeelding hierboven geeft dat weer, maar heeft enige uitleg nodig.

U ziet de stofwolken rondom de zwarte cirkel. Dat is wat Betelgeuze constant uitspuugt. De zwarte cirkel is een filter die ze gebruiken om de felste stukken van de ster te blokkeren zodat we duidelijk de stofwolken in beeld kunnen brengen. Midden in die zwarte cirkel ziet u een klein puntje, dat is Betelgeuze. Deze hebben ze er op schaal in geplakt en u ziet een hele, hele, grote omvang van dit alles.

Betelgeuze is aan het eind van zijn levensfase en dan wordt zo’n ster een grote rode super reus. Er is dan zo ontzettend veel troep uit te spugen dat de stofwolk nóg groter is dan ons hele zonnestelsel. Ai.. dat ruimt geen enkele dyson-v12 draadloze stofzuiger op.

Laat die hele stoffige bende nou net de reden zijn dat Betelgeuze aan het dimmen is gegaan. In ieder geval, dat is de conclusie die men zou kunnen trekken van de afbeeldingen hierboven. Door de enorme stofwolken kan het zijn dat het dus gewoon stevig mistig is als we naar de linkerschouder van Orion staren. Dus code geel vanwege dichte mist?

Dus geen Supernova??

Het lijkt er sterk op dat Betelgeuze een stevige verkoudheid te pakken heeft, hij heeft hard geniest en een groot stuk van zijn binnenste lagen uitgespuwd naar zijn directe omgeving. Omdat we in een driedimensionale wereld leven kan het zo zijn dat een deel van deze wolk vóór het stuk ster wat wij kunnen observeren gedreven is. Dus de ster is omhuld in zijn eigen ingewanden? Soort van, of tenminste daar lijkt het op.

Waarom dan geen onweer op kosmische schaal? Eigenlijk omdat we het gewoon niet weten. Als de ster een groot deel van zijn ingewanden uitspuugt kan het zo zijn dat de ster echt op zijn einde raakt. Door het enorme gewicht van de ster en de ongelooflijke sterke zwaartekracht van de kern kan het zijn dat de ster zichzelf niet meer overeind kan houden. Als de zwaartekracht van de buitenste laag groter wordt dan de druk van de kern naar buiten zal de kern uiteindelijk barsten. Alles wat op de kern drukt, dus de buitenste laag, zal in aanraking komen met hetgeen er in de kern zelf zit. Dit geeft dus een nieuw soort kernreactie met andere stoffen. Het gebeurd wel vaker dat er iets in een buitenste laag ontploft en spul naar buiten zal spuwen. Dat zien we ook wel eens van onze Zon gebeuren, dit noemen we dan een plasma-wave, solar-flare of zonnewind:

Een hoop giftige stofwolken die onze Zon uitspuugt worden in rap tempo op ons afgevuurd (en de rest van het zonnestelsel). Onze Aarde heeft overigens een prachtig verdedigingsmechanisme: het magnetische veld. Da’s even hele andere materie maar deze is dus verantwoordelijk voor het beschermen van onze Aarde. Als de Zon zo stevig aan het niezen raakt, zorgt het magnetische veld ervoor dat al die stofdeeltjes afgevoerd worden naar een veilige plek. Dat veroorzaakt het Noorderlicht, het prachtige schouwspel van aura’s in verschillende kleuren. We blijven nog even bij het voorbeeld van onze eigen Zon om te begrijpen hoe het er aan toe gaat op Betelgeuze.

Het weer op onze Zon (en dus een beetje in het klein vergelijkbaar met Betelgeuze) is ruw, hard en ontzettend warm. Wij vonden het afgelopen zomer met 40 graden al warm maar dat is vrieskou in vergelijking met het weer op onze Zon. Afgelopen januari gaf de Daniel K. Inouye Solar Telescope (DKIST) een prachtige afbeelding uit die heel mooi het oppervlak van de Zon in beeld brengt. Alle ‘blobs’ (bij gebrek aan een beter woord) die u kan zien op de afbeelding hierboven zijn allemaal ‘convectie cellen.’ Die kennen we! Bliksemdetectie.nl wordt altijd vrolijk van stevige convectie. Dat geeft namelijk op een mooie zomerdag prachtig onweer, lees er hier alles over! Maar op de Zon (en dus Betelgeuze) is dit een compleet ander verhaal. Dit zijn allemaal wolken vol heet gas, troep en viezigheid. Enorme kernexplosies die samenwerken maar toch ook onafhankelijk van elkaar het oppervlak van de Zon vormen. Bekijk hier de video van het opppervlak van de Zon, en ja, dit is een echte video van de Zon, dus geen simulatie.

De Zon is maar een mini-micro-nano voorbeeld van wat er zich op Betelgeuze afspeelt. Daar zijn de convectie cellen zeker 1000x groter, grover, ruwer en gewelddadiger. Maar zo krijgt u enig idee hoe zoiets eruit ziet met onze eigen Zon als voorbeeld. Krijgt u nu al enig idee van de grootsheid van Betelgeuze?

De vraag blijft, gaat Betelgeuze nou Supernova of niet?

Door de recent uitgegeven beelden van SPHERE kunnen we stellen dat Betelgeuze (nog) niet Supernova gaat. Hij zit verstopt achter zijn eigen stofwolken en dat veroorzaakt dat er nu nog maar 36% van zijn eigen helderheid over is. Zelfs daar valt nog weer het een en ander over te schrijven. In het vorige artikel stelde ik een datum waarop de wetenschappers aan het wachten waren; 23-feb zou de datum zijn waarop een ‘normale cyclus’ weer ten einde zou zijn. Maar als we de nieuwe uitdraai van AAVSO (American Association of Variable Star Observers) erbij pakken zien we een stagnatie van het dimproces:

Het dimproces wordt minder, stagneert en lijkt wellicht een trend omhoog in te zetten. Mocht Betelgeuze zichzelf ontdoen van al het stof en gewoon weer herstellen van dit griepje dan zal er redelijk snel weer een opgaande trend zichtbaar zijn maar er is meer: Waarom moest Betelgeuze dan zo hard niezen? Dát is nog wel een interessante vraag. Is hij allergisch? Hooikoorts? Of is het een oude wijze man geworden die proest en puft.

Sterren begrijpen is niet zo makkelijk, in de regel kunnen de wetenschappers er wel een bepaalde draai aangeven en weten ze ongeveer hoe een ster leeft. De gedragscode van sterren is soortement van bekend maar we hebben pech: Betelgeuze past niet helemaal in het rijtje. Hij laat zich geen sticker op plakken of in een hokje plaatsen. Sterren hebben kleuren en die kleuren vertellen ons een beetje hoe het met de ster gaat. Overigens kunt u dat zelf ook zien, bijvoorbeeld bij Betelgeuze, deze is rood en groot. Omdat deze rood en groot is kunnen we dat goed observeren op Aarde, behalve dan dat hij momenteel even op stand-by staat 😉

In de regel kunnen we dus stellen dat een bepaalde kleurstelling van de ster aangeeft hoe warm hij het heeft. Een lijstje van koud naar warm:

• Lichtoranje-Rood (ongeveer 3.000 graden celsius)
• Vaal oranje-geel (oud oranje-geel, vervaagd oranje-geel)
• Geel-wit
• Wit
• Blauw-wit
• Diep blauw-wit
• Blauw (ongeveer 25.000/30.000 graden celsius)

En we hebben er een afbeelding bij gescoord:

Op de afbeelding staat het nog beter omschreven dan dat ik dat in tekst kan maar even een korte resumé

Main Sequence = Het verwachte gedrag van sterren
Super Giants = Opstandige pubers
Giants = Ik wil wel maar ik kan niet
White Dwarfs = Let maar niet op mij.. spek en bonen enzo.

Wat kunnen we dan concluderen?

Niet zo heel veel, behalve dat er nog geen Supernova aan de hemel staat, er een tig aantal wetenschappers en astronomen zich hierop focussen, er elke dag statussen worden vrij gegeven én we allerlei enthousiaste mensen hebben die er over schrijven en vertellen!

De Saga Betelgeuze zal nog even voortduren en we hopen natuurlijk allemaal op een spetterend en knallend einde. Áls het einde komt, mag Betelgeuze bij jou? Het wel bekende liedje geeft ook een bittere nasmaak mocht Betelgeuze ten einde lopen. Eens en voor altijd zal hij verdwijnen en moeten we met Orion naar de plastische chirurgie.

Wij blijven de zaak in de gaten houden en dat kunt u ook! U kunt bijvoorbeeld ons goed gaan volgen, u kunt laten weten wat u hiervan vindt (graag zelfs!) en u kunt uw vragen stellen aan ons! Maar als dat nou iets is waar u géén zin in heeft kunt u ook zelf opzoek naar informatie. Daarbij helpen we u graag op weg.

Alvast wat handige links voor u in den thuis-studie:
AAVSO Light Curve Generator
Betelbot – Daily Betelgeuse Status (op Twitter)
Helioviewer.org – Kijk live mee met onze Zon

Bedankt voor het lezen! Deel en Like en laat weten wat u ervan vindt. Vergeet ook niet te stemmen of u een video wilt of niet!